ՊԱՏԱՆԵԿՈԻԹՅՈԻՆ
Գլխավոր էջ — ՄԱՅՔԵԼՍՈՆԸ ԵՎ ԼՈՒՅՍԻ ԱՐԱԳՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԲԵՌՆԱՐԴ ՋԵՖՖ
ԵՐԵՎԱՆ 1968
Ալբերտ Աբրահամ Մայքելսոնը ծնվել է 1852 թ վականի
դ ե կտ ե մ բ ե ր ի 1 9 ֊ի ն լ ե հական հ ի նավ ո ւ ր ց Ստրելնովւոքրիկ ք ա ղաք
ո ւմ , որը, սակա յ ն , այ ն ժա մ ան ա կ պւ քտկան ո ւմ է ր Գ ե ր ֊
մ ան ի ա յ ի ն ։ Ստր ելնո ն գտն վ ո ւ մ էր լ ե հ ֊գ ե ր մ ան ա կան սահ մ ա ֊
նի մ ո տ ճ Տ ո ր ո ւ ն ի ց ը ն ղա մ են ր 1 5 0 Ц if հ ե ռա վո ր ո ւթյ ան վ րա,
ուր չորս հա ր յ ո ւ րամ յա կ առաջ ծ ն վ ե լ է ր Օոպե ռ ն ի կ ո ս ը ։ Պ ո զ ֊
նանի ողջ ի շխ ան ո ւ թ յ ան հ ե տ մ իաս ի ն ա յ դ փո ք ր ի կ քաղաք ը
ան ց ե լ էր Գ ե ր մ ան ի ա յ ի ն 1 7 7 2 թ վա կա ն ի ն , ե ր բ Ֆրի դրի խ Մ ե ֊
ծ ի նա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յա մ բ կատար վ ե ց Լ եհաստան ի բա ժա ն ո ւ մ ը ։
Քաղաք ը վ ե րադար ձ վ ե ց Լեհաստան ի ն մ իա յ ն առաջ ի ն հ ա մ ա ջ ֊
խա ր հա յ ի ն պ ա տ ե րա զ մ ի ց հ ետո ։
Թեև Մայ ք ե լ ս ո ն ը ե ր բ ե ք առան ձ նապ ե ս չ էր հ ետաք ր ք ր վ ո ւ մ
Հին աշխար հ ո ւ մ մ ն ա ցա ծ իր ա զ գա կա ն ն ե ր ո վ , բ ա յ ց և այ նպե ս
նր ա համար ի նչ ֊ո ր բա վա կա ն ո ւ թ յ ո ւ ն և գու ց ե մխ ի թա րա ն ք
էր ի րե ն լեհ համա ր ե լ ը ։ ((Լեհը ե ր բ ե ք երջան իկ չ ի լ ի ն ո ւ մ )),—
23
դառը հ ե գ նան ք ո վ բա ցա տ ր ե ց նա մ ե կ ան գամ իր ե ր եխան ե ֊
ր ի ն ,
1 8 4 8 թ վա կա ն ի ե վր ո պա կան քա ղաքական ի րադար ձ ո ւ —
յ ո ւնն ե ր ի ն հ ետևած ն ե ր գաղ թ ի ալիքը հազարավ ո ր մ ա ր գ կան ց
հ ետ Ամ ե ր ի կա բ ե ր ե ց նաև Մ այ ք ե լս ո ն ի ը նտ ա ն ի ք ը ։ Ամ ե ր ի կան
ար գ ե լ ք ն ե ր չէր հար ո ւ ց ո ւմ փ ա խ ստ ա կա ն ն ե ր ի ն , ը ն դ հա կառա-
կը , նա ողջունում է ր տաղան դ ն ե ր ի հ ո սան ք ը ։ Օվ կ իան ո ս ի ց աչն
կ ո ղ մ ապ ա ստ ան որո նո ղ գա ղթա կան ն ե ր ի , ի ո կ այն ո ւ հ ետև
Միաց յալ նահան գ ն ե ր ի քա ղա քա ց ի և կա ռո ւց ո ղ դա ր ձա ծն ե ր ի
ց ո ւ ց ա կո ւմ քիչ չ էին հ ան ր ահ ա յտ ան ո ւ ն ն ե ր ը ։ Նրան ց թ վ ո ւմ
էին Ամ ե ր ի կա փախչ ե լո ւ ց առաջ երկու տար ի բա նտ ո ւ մ ա ն ց կաց
րա ծ Աբ րահամ Զ> Յակ ո բ ի ն , որը հ ետ ա գա յ ո ւ մ նշան ա —
վոր բ ժ ի շ կ դա ր ձավ , ի ն ժ ե ն ե ր և գ յո ւտ ա ր ա ր Հ ե ն ր ի Ֆ լ ե գ ը ,
բ ո ւ սաբան Չար լ զ Մորը, իր ժա մա նա կ ի առաջատա ր հ ն էա-
բ ո ւս ա բա ն Լեո Լեկերեն, ն շանավ ո ր ե ր կ րաբա ն , Պր ին ստոն ի
համալ սարան ի պր ո ֆ ե ս ո ր Առ նո լդ Գի յո ն ։
1 8 4 8 թ վա կա ն ի գաղ թ ը իր մա ս շտ ա բ ն ե ր ո վ հ ի շ ե ց ն ո ւ մ էր
հ ր եան ե ր ի և ի նտ ե լ ի գ ե նտ — հա կա ֆա շ ի ստ ն ե ր ի փ ա խ ուս տ ր
հի տ լեր յա ն Գ ե ր մա ն իա յ ի ց ։
Լեհաստանից4 Վի|ւջինիա-Սիտի
Երբ Մայ ք ե լ ս ո ն ի ը նտան ի ք ը մ ե կ ն ե ց Ե վ ր ոպայ ի ց , Ալ բեր-
տը երկու տար ե կան էր։ Ստր ե լ ն ո յո ւմ նրա հա յ ր ը ‘ Սեմ չուել
Մ ա յ ք ե լ ս ո ն ը , ունեը ա ր գ ո ւ զար դ ի փո ք ր ի կ կ րպ ակ ։ Քառաս ո ւ ն
տար ե կան հասակ ո ւ մ Ս ե մ չո ւե լը ա մ ո ւ ս նա ցա վ լեհ բ մ շ կ ի
տ աս ն ո ւ թամ յա սիրունիկ գ ստե ր ‘ Ռո զալիա Պ ր ժ լո ւ բ ս կա յ ի
24
Հ ետ։ Երբ երկ ր ռ ւմ Հ ետ ապն դ ո ւ մ ն ե ր ի նոր ալիք բա ր ձ ր ա ցա վ ,
Մ ալ ք ե լ и ո ն ն ե րը Հա վա ք ե ց ի ն ի ր ե ն ց Համ ե ստ խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ֊
ն երր և մ ե կ ն ե ց ի ն Ա մ ե ր ի կա ։ Որոշ ժա մա նա կ Սե մ յո ւ ե լ Մ ա յ ֊
քե լս ո ն ր աշխատո ւ մ էր Ն յ ո ւ ֊ Ց ո ր ք ո ւ մ որպե ս ո ս կ ե ր ի չ ։ Սակայն
նա գ ոՀ չ էր իր ճա կա տ>ա գրից և ո րո շ ե ց տե ղափոխ վ ե լ Ե ա լի ֊
ֆ ո ր ն իա ճ քրոջ մ ո տ , որն ապր ո ւմ էր ա յ նտ ե ղ ( (ոսկե տենդի) )
առաշին օ ր ե ր ի ց ։
1 8 4 8 թ վական ի ն Ե ալ ի ֆ ո ր ն իա յ ո ւ մ , Սոլմա գ յուղի մ ո տ ,
Ջ ե ր է ս Ու, Մ ա րշա յ ր գտավ ոսկո ւ առաջի ն բ նա կտ ո ր ր ։ Ա ն ֊
մ ի շապհ ս այ ստ ե ղ ս լացան ոսկի ո րո ն ո ղ ն ե ր ի խ մ բ ե ր ր ։ Երկու
տար ի Հ ետո Կալիֆ ո ր ն իան ստ ա ցա վ նւսՀանգի ստատո ւ ս ։
Ս ե մ յո ւ ե լր ե րաղ ո ւ մ Էր ե ր իտասար դ ծաղ կ ո ղ նաՀան դ ո ւ մ ս ե ֊
փական գ ո ր ծ Հ ի մ նա դ ր ե լ , ի ս կ Ռո ղալիա յ ի ն ավ ե \լի շուտ
գ րավ ո ւ մ Էր առ ողշ կ լի ման և ն յո ւ թական բար ե կե ց ո ւթ յան
Հ ո ւ յս ը ։ Պատմ ո ւ մ Էին առ ևտրական ն ե ր ի մա ս ի ն , որո ն ք նոր
քա ղա ք ն ե ր ի ց մ ե կ ն են եկել ապրան ք ն ե ր ի բ ե ռ ն ե ր ո վ ե Հ ւ ս ր ր ս ֊
տա ց ե լ մի գիշե ր վա մե ջ ։
Ս ե մ յո ւ ե լր Ն յ ո ւ ֊Յ որքո ւմ ապրան ք գ ն ե ց և շ ո գ ե նա վ ո վ Հորն
Հ ր վա ն դա ն ո վ ո ւղար կ ե ց Ս ան ֊Ֆ ր ան ց ի ս կո ։ Մնում Էր որոշել ,
թե ի ն չպե ս ամ բ ո ղ ջ ը նտ ա ն ի ք ո վ տե ղափոխ վ ե լ Ե ալ ի ֆ ո ր ն իա։
Մայր ցա մա ք ը Հատո ղ ե ր կաթ գ ի ծ այն ժա մա նա կ դ ե ռ չկար ։
Փակ ֆո ւ ր գ ո ն ո վ ն րան ք չ էին ուղում գ նալ , ո ր ո վ Հ ետև կ ա ր դ ա ֊
ց ե լ էին այ դպի ս ի Հա մ փ որ դո ւթ յան դ ժ վար ո ւթ յ ո ւ ն ն ե ր ի և Հ ա ֊
նապար Հ ի ն զ ո Հ վա ծ Հայ ր ո ւ րավ ո ր մա ր դ կա ն ց մա ս ի ն ։ Ծով ո վ
Հ որ ն Հ ր վան դան ի շուրջը նավար կ ե լ ո վ ան ց ն ե լը շատ ժ ա մ ա ֊
նակ է ր պաՀ ան ջ ո ւմ ճ ե բ ե ր ի ց ֊վ հ ց ամ ի ս ։ Թե և ա յ դ Հա մ փ ո ր ֊
դ ո ւթյո ւն ը ա ռան ձ նապ ե ս ծան ր չ է ր , բ ա յ ց և ծա յ րա հ ե ղ ձան ձ րալի
էր ու շատ թան կ էր ն ստո ւ մ ։ Սեմ յո ւ ե լի քր ոջ խ ո ր Հ ր դո վ
25
ն րան ք ը նտ ր ե ց ի ն ա մ ե ն ի ց քի չ ժա մա նա կ խլո ղ ե ր թ ո ւ ղ ի ն , որը,
ս ա կա յ ն , այ ն քա ն էլ ա ն վտա ն գ չէ ր ՛ Նյ ո ւ ֊Յ ո ր ք ի ց մ ի ն չ և Պ ա ֊
նա մա յ ի պարան ո ց ը ն րան ք Հասան ծ ո վ ո վ , պ արան ո ց ը ա ն ֊
ցա ն ս կ զ բ ո ւ մ ջո ր ին ե ր ո վ , այ ն ո ւ հ ետև նա վակ ն ե ր ո վ և, վ ե ր ֊
ջապե ս , ս ա յ լ ե ր ո վ ։ Ավարտե լ ո վ ի ր ե ն ց ճան ա պա ր Հ ո ր դո ւթյան
ե րկ ր որ դ փո ւ լ ը և բա ր ե բա խ տ ո ր ե ն խ ո ւ սափե լ ո վ լ ն դախ տ ի ց ,
խ ո լ ե րա յ ի ց , պան ա մ յա ն տե ն դ ի ց ու ավազակ ն ե ր ի Հ ետ Հ ա ն ֊
դիպե լո ւ ց , ն րան ք տե ղավ ո ր վ ե ց ի ն խա ղա ղ օ վ կ իա ն ո ս յա ն
ափե ր ո ւ մ նավար կ ո ղ մի Հին նավ ի վ րա։ Ս ան ֊Ֆ ր ան ց ի ս կո ֊
յ ո ւ մ կարճ կան գա ռի ց Հ ետո ն րա Նք ո ւղ և ո ր վ ե ց ի ն հ ան ք ե ր ը ։
1 8 5 6 թ վա կա ն ի ամ ռան ը Սե մ յո ւ ե լ Մայ ք ե լ ս ո ն ը ար դո ւ զարդ ի
փոք ր ի կ Կրպակ բար^Ց Եալավ ե րաս ի շրջանի Մե րֆի ճ ա մ բ ա ֊
ր ո ւ մ ։ ( 1 8 5 6 թ վական ի ն Աարկ Տ վ ե ն ր ա ն մա հա ց ր ե ց ա յ դ շըր-
ջանը իր Հ(Ն շանավոր ց ա սէկո ղ գորտ՛ը Կալավ ե րաս ի ց » պ ա տ ֊
մ ը վ ա ծ ք ո ւ մ ։ Պա տ մ վա ծ ք ի գ ո ր ծ ո ղ ո ւթ յո ւ ն ը տեղ ի Է ունենում
Մե րֆի ճա մ բա ր ի մ ոտ ակայ ք ո ւ մ վ ։
Ալ բե ր տ ի ման կ ո ւթ յ ո ւ ն ը ա ն ցա վ ք ա ղա ք ա կր թ ո ւ թ / ան ս ա հ ֊
ման ի ն ը ն կած ա յ դ ավան ո ւ մ , ա ղ մ կ ոտ, զ վար թ ո ս կ ե խ ո ւ յ զ ֊
ների և գ ո ւ նագ ե ղ կր պակատե ր առ ևտրական ն ե ր ի մ իջա վա յ ֊
րո ւմ , որը ն րան , ի ն չպե ս և ամ ե ն մի տղայ ի , մ ե ծ Հաճ ո ւ յ ք Էր
պ ա տճառ ո ւ մ ։ Սա, Հավան ո ր ե ն , դ իտե ր ոչ ք ի չ մա ր դ կան ց ,
ո րոնք ն մա ն Էին Բր ե տ ֊Հ ա ր տ ի ( (Ոռնացող ճա մ բա ր ի եր ջ ա ն ֊
կությ ո ւ նը) ) և ((Պոկեր Հ ո վտի տարագի ր ն ե րը ) ) պ ա տ մ վ ա ծ ք ն ե ֊
րի գ ո ր ծ ո ղ ա ն ձա ն ց ։ ( (Զյո ւնաճ ե ղ ք )) Թ ո մպ ս ո նխ ա ն կ ո ր ծա ն ե ֊
լի փ ո ստատար ը , որը ք սան տար ի շար ո ւ նակ , ամ ռան ը թե
դաժան ձ մ ռան ը , նամակ ն ե ր ու ծան ր ո ց ն ե ր Էր տան ո ւմ
Ս ի ե ր րայ ի վրա յ ո վ , Հաճախ Էր լ ի ն ո ւ մ Մեր ֆ ի ո ւ մ , և Ալ բ ե րտը ,
Հավան ո ր ե ն , դ իտեր ն րան գոն ե դ ե մ ք ո վ ։ Ոս կ եխո ւ յ զ ն ե ր ի ց
26
մ ե կ ը մ ե ծ ազ դ ե ց ո ւթ յ ո ւ ն թ ո ղ ե ց Ալ բ ե րտի վ րա ե, մ նա ց նրա
հ ի շ ո ղ ո ւթ յան մեջ մ ի ն չ և կ յան ք ի վերջին օ ր ե ր ը г Այ դ մար դ ը
լավ ե րաժ ի շտ էր ։ Նա հաճախ էր ա յ ց ե լո ւմ ար դ ո ւ զար դ ի կ ր ր ~
պակ ը Ա շ ո ւտո վ , կա պ վ ե լ ո վ տ ղայ ի ն , ս կ ս ե ց ն րան ս ո վ ո ր ե ց ֊
նել ջութակ ն վաղ ե լ ։ Սերմը լավ հող գտ ա վ ։ Ալ բ ե րտը ազատ
ժա մ ան ա կ ջանադ ի ր վար ժ վ ո ւ մ էր և ս կ ս ե ց բա վա կա ն ի ն լավ
ն վա զ ե լ ։ Ե րա ժ շտո ւ թ յամ բ ղ բա դ վե լը ամ բ ո ղ ջ կ յան ք ո ւ մ մ խ ի ֊
թա րա նք է ր ն ր Ш հա մ ար ։
Երբ լ րա ցա վ Ալ բե ր տ ի տ ա սն ե ր ե ք տար ի ն , ն րան ո ւ ղա ր ֊
կ ե ցի ն Ս ան ֊ Ֆ ր ան ց ի ս կ ո յ ի արական մ ի ջ նակար գ դպր ո ց ը ։ Նա
ապր ո ւմ է ր դպր ո ց ի դ ի ր ե կտո ր Թե ո դ ո ր Ո ր ե գ լ ի ի տան ը , որը,
ն կատե լ ո վ Ալ բ ե րտի արտակար գ ը ն դ ո ւ նակ ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ը մ ե խ
ա ն ի կա յ ո ւ մ , ամ ե ն կ ե րպ խ ր ա խ ո ւս ում է ր ն րան ։ Ալ բ ե րտի ն
հան ձ նարար վ ե լ է ր դպր ո ց ի դի տ ա կան ոչ բա ր դ սա ր քա վ ո ր ո ւ ֊
մ ը , որի ն ո ր ո գ ման համա ր նրան վ ճար ո ւ մ էին ամ սական
ե ր ե ք դ ո լար ։ Ղ պր ո ց ում Ալ բ ե րտը ք ի չ ը ն կ ե ր ն ե ր ուներ և այդ
պա տճառ ո վ ի ր ե ն մ իա յ նա կ է ր զ գ ո ւ մ ։ Ոացի այ դ , մ ի գիշեր
ն րան սար սավ յ ե ց ր ե ց ս կ ս վ ո ղ ե ր կ րաշար ժ ը • նրա մահ ճակալ ը
հան կար ծ շպրտվ ե ց ամ բ ո ղ ջ ս են յա կո վ ։ Այդ պա տճա ռ ո վ նա
շատ ուրախ է ր , որ 1 8 6 9 թ վա կան ին ավարտե ց միջն ա կար գ
դպր ո ց ը և Ս ան ֊ Ֆ րան ց\ի ս կ ո յ ի ց վ ե րա դա ր ձա վ տուն ։
Նրան ց տունն ա յ դ ժա մ ան ա կ ար դե ն գտն վ ո ւ մ էր ոչ թե
Մե րֆի ճա մ բա ր ո ւ մ , այ լ Ստորի շրջանի (Ն ևադա նա հա ն գ )
Վիրջինի ա ֊ Ս ի տ ի քա ղա ք ի Հա րա վա յ ի ն փո ղ ո դ ո ւ մ ։ Առաջին
կ ե ս ո ւմ տե ղա վ ո ր վա ծ է ր խան ո ւ թ ը , իսկ ե ր կ ր ո ր դ ո ւմ ապր ո ւմ
է ր ը նտ ա ն ի ք ը ։ Կալիֆ ո ր ն իան չա ր դա րաց ր ե ց Մ ա յ ք ե լ ս ոնն ե ր ի
վար դագ ո ւ յ ն հ ո ւ յս ե ր ը ։ Ոսկին Մե ր ֆ ի ի շ ր ջակայ ք ո ւ մ ս պ ա ռ ֊
վ ե ց , իսկ 1 8 5 9 թ վական ի ն հա յտ նա բ ե ր վ ե ց Կո մ ստո կ հ ե ք ի ա ֊
27
թա յ ի ն ար ծաթ ե երակ ը , և ո ս կ եխո ւ յ զ ն ե ր ը ն ետ վ ե ց ի ն Սևադա։
Նշանավ ո ր երակ ի տե ղ ո ւ մ աճա ծ Վիրջինի ա ֊ Սի տ ի ն մ ե կ տ ա ֊
ր ո ւմ դար ձավ ոսկի ո ր ո ն ո ղ ն ե ր ի ա մ ե նա խո շ ո ր կ ե նտր ո ն ը
Ար և մ ո ւտք ում ։ Այդ քա ղաք ո ւ մ ս կ ս վ ե ց Ամ ե ր ի կայ ի ա մ ե ֊
նա ն շանավ ո ր գ ր ո ղ ն ե ր ի ց մ ե կ ի ճ Մ արկ Տ վ ե ն ի գ րական ուղին ։
Նա 1 8 6 2 թ վա կա ն ի ն այ ստ ե ղ թ ե ր թ ի թ ղ թա կ ի ց է ր ։ Մի քան ի
տար ի հ ետո Վ ի ր ջ ի ն իա ֊ Ս ի տ ին ար դե ն կար ող էր պար ծ ե նալ
իր ս եփական մ ի լ ի ո նատե ր ե ր ո վ , քա ղաք ի փո ղ ո ց ն ե ր ը զ ա ր ֊
գար վ ե ց ի ն շ ք ե ղ ա ռա ն ձ նա տ ն ե ր ո վ ։ 1 8 7 5 թ վա կա ն ի ն Ստորի
շրջանի բ նա կ չ ո ւ թ յա ն թ ի վ ը հաս ն ո ւ մ էր ե ր ե ս ո ւ ն հ ի ն գ հ ա ղ ա ֊
ր ի ։ Ղրան ց թ վ ո ւ մ էին Ե ռ լան դ իայ ի ց և Կորնուոլից ե կած
հան քափո ր ն ե ր ը և չ ի նաց ի ն ե ր ի բա վա կա ն մ ե ծ խ ա վ ։ Օ տ ա ր ֊
ե ր կ րաց ի ն ե ր ի թ ի վ ը հաս ն ո ւմ է ր շուրջ տաս ը հազար ի ։ Ոման ք
աշխատո ւ մ է ին, մ յ ո ւ ս ն ե ր ը ‘ սպե կ ո ւ լ յանտո ւ թ յ ո ւ ն ան ո ւ մ , իսկ
ե ր ր ո ր դն ե րը թալան ո ւ մ էին ս՛ ս րան ց , և մ յ ո ւ ս ն ե ր ի ն ։
Ո՞ւր գնալ հետո
Ահա թե դպր ո ց ն ավարտե լ ո ւ ց հ ետո ի ն չպի ս ի շ ր ջապատի
մեջ ը ն կավ Ալ բ ե րտը , երբ տուն վ ե րադար ձա վ ։ Նրան շատ էին
դուր դալի ս կ ո լո ր իտայ ի ն , մոլ եղին հան քափո ր ն ե ր ը , նա հ ե ֊
տ աք ր ք ր ո ւթ յա մ բ հավաք ո ւ մ էր հան քաքար ի գ ո ւ յն զ գ ո ւ յն
ն մ ո ւ շ ն ե ր ը , սակայ ն լ ե ռ նագ ո ր ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ն րան , ո րպե ս մ ա ս ֊
ն ա գի տ ո ւթյ ո ւ ն , չ է ր հ րապո ւ ր ո ւ մ ։ Մայ ք ե լ ս ո ն ի խան ո ւ թ ո ւ մ
հավաք վ ո ղ ը ն կ ե ր ն ե ր ը հաճախ էին ք ն նար կ ո ւ մ Ալ բ ե րտի
ապ ագան , ն շ ելով նրա արտավար դ մ ա թե մ ատի կա կան ը ն դ ո ւ նակ
ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ։ Մ այ ր ը ուզում է ր , որ նա բ ժ ի շ կ դառ նա, բա յ ց
28
հ այր ը ի ր ե ր ը դ իտո ւ մ էր ավ ե լի ո ղ շամտո ր ե ն ։ Բար ձ րագ ո ւ յն
ո ւ ս ո ւմ նական Հաստատո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր մ իա յ ն մ ե ծ քա ղաք ն ե ր ո ւ մ
կա յ ի ն ։ Այ դ ն շանակ ո ւ մ է , որ ան հ րաժ ե շտ Կէիեի վ ճար ե լ
բ նա կա րա ն ի , ս ն ն դ ի , դասագ ր ք ե ր ի և ո ւ ս ման հա մ ա ր , ա J u
բ ո լ ո ր ը ծան ր հոգս էր ը նտան ի ք ի հա մա ր ։ ճ ի շտ է, յ ո թ տարի
առաշ կ ո ն գ ր ե ս ը ը ն դ ո ւ ն ե ց Մորիլ լի օ ր ե ն ք ը , ը ստ որի ամ ե ն
մի ն ահ ան դ ո ւմ ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն կամ պետական հա մա լ սա րա ն ներ
ին կ ի ց հ ի մ ն վ ո ւ մ էին ար դ յ ո ւ նաբ ե րական և գ յ ո ւ ղա տ նտ ե սական
կո լեշն ելւ։ Ղ րան ց ի ց առավ ե լ հա յտ ն ի էի ն Մ ասաչու —
ս ետս ի տեխ ն ո լ ո գ իական ին ս տ ի տուտը , Վուստե րի պ ո լ իտ եխ ն
ի կական ի ն ստիտո ւտը և Կո լո ւմ բ իայի լ ե ռ նագ ո ր ծական
դպր ո ց ը ։ Սակայն այ ս բ ո լո ր ը գտն վ ո ւ մ էին Ար և ե լ ք ո ւ մ ճ Վ ի ր ֊
ջին ի ա ֊ Սի տ ի ի ց հեռ ու , և ուս ումը ա յ նտ ե ղ շատ թա ն կ էր։ Եսկ
Մ ա յ ք ե լ ս ոնն ե ր ի գ ո ր ծը փո ք ր է ր , և ոչ մի ուրիշ ս եփա կան ո ւ թ
յ ո ւ ն , ոչ մ ի խ նայ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն րան ք չո ւն եի ն ։
Սե մյո ւ ե լի ուս երին մ ե ծ ը նտան ի ք ի հոգս էր ը ն կած ։ Իսկ
Ռո զալիան ո ւնե ց ել էր ի նը ե ր եխա, ո ր ո ն ց ի ց ողշ էի ն մ նաց ե լ
վ ե ց ը ։ Ախ սին հ ե ն ց նոր ա վ ե լա ցա վ կ րտս ե ր ե ղ բա յր ի կր ։ նա
փո ք ր էր Ալ բեր տի ց տ ա ս ն վ ե ց տար ո վ ։ Մ ա յ ք ե լս ոնն ե ր ի ը նտա-
ն Իք Ի վերջին ե ր եխ ա ն ‘ Մի ր իամ ը , ծ ն վ ե ց հա շորդ տարփն։ Ալ ք
ե ր տ ի ք ո ւ յր ե ր ի և ե ղ բայ ր ն ե ր ի մեշ կայ ի ն ըն գոլն ա\կ ե ր ե խ ա ֊
ն ե ր ։ Պո լի նան ուսուց չո ւհի դար ձավ , Մ ի ր իա մ ը ‘ թ ե ր թ ի տ ե սա բա
ն և թա տ ե րա կա ն ք ն ն ա դ ա տ ։ ն րա գրչին են պատկան ո ւ մ
մի քան ի վ եպ ե ր ։ Ղրան ց ի ց ա մ ե նա հա յտ ն ի ն ( (Եպիսկոպոսի
կառ ք ո ւ մ » վ եպն է ( 1 9 0 4 ) ։ Չար լ զ ը հան գ ե ս բ ե ր ե ց էրտդրողի
վ.ա յ լուն տաղան դ և 3 0 -ա կա ն թ վական ն ե ր ի ն շատ ազ դ ե ց ի կ
դ ե մ ք էր։
Ալ բ ե րտի ապագա ն ք ն նար կ ե լ ի ս ծա գ ե ց մի մ իտք և ս ‘ չ ը ն —
29
դունվե լ ար դ յ ո ք Ս իա ց յա լ Նահան գ ն ե ր ի Ծո վայի ն ակա դ ե մ
իան ։ Այ նտե ղ նա կ ստանա հ ո յակապ կ ր թո ւթ յո ւ ն , նրա առաջ
կ բա ց վ ի ն ա խ ան ձե լի կար ի ե րա, նա կ ծա ռա յ ի իր ն ո ր ը նտր յա լ
հ այ ր ե ն ի ք ի ն , և գա կ օ գ ն ի ա մ ր ա պն դե լու ը նտան ի ք ի դ ր ո ւթ յ ո ւ ն
ը ։ Բացի այ գ , Ակադ ե մ իա ը ն դ ո ւ ն ված պա տան ի ն ե ր ի ն վ ճա ր
ո ւմ էի ն ճա նա պ ա ր հածախ ս ը մ ի ն չ և Ան ա պո լիս , ն րան ք ս ո վորելու
ը ն թա ց ք ո ւ մ գտն վո ւմ էի ն պ ե տ ո ւթ յան խն ա մ ք ի տակ
Ա ս տ ան ո ւԱ էին տար ե կան 5 0 0 դոլարի չավ/ով թ ո շա կ ։ Ծո վայ
ի ն ակա դ ե մ իան ար դե ն քա ռ ո ր դ դար է ր , ի ն չ գ ո յո ւթ յո ւ ն
ուներ։ Նրա հ ի մ նադ ի ր ն ե ր ի ց մ ե կ ը նշան ա վո ր օ վ կ իա ն ո սա գ
ետ, ռա զ մա կա ն ծ ո վա յ ի ն Մետյ ո ւ Ֆ ո նտե ն Մորին էր ։
9* աղափ արը դու ր ե կավ Ալ բե ր տ ի ն , և նա ո րո շ ե ց փոր ձել
իր բա խ տ ը ։ Նևագայ ի նահան գ ի ն հա տ կա ց վա ծ էր մի տե ղ ։
Ը ն դ ո ւ ն վ ո ղ ն ե ր ի համար կա զ մա կ ե րպ վ ո ւ մ էր կոնկ ո ւրս , որին ,
առան ց որևէ սահ մա նա փա կ ո ւ մ ն ե ր ի , թ ո ւ յ լա տ ր վ ո ւ մ էր մ ա ս նակ
ց ե լ տաս ն չ ո ր ս ի ց տ ա սն ո ւթ տար ե կան պ ա տ ա ն ի ն ե ր ի ն ։
1 8 6 9 թ վա կա ն ի հունիսի 1 0 ֊ ին կոն կո ւր ս ի մա ս նա կ ի ց ն ե ր ը
( տաս ը հ ո գ ի ) հ ան ձն ե ց ին գ րավ ո ր ք ն ն ո t թ յ ո ւն Վ ի ր ջ ի ն իա ֊ Սի.
տիի դատարան ի շ ե ն ք ո ւ մ ։ Ալ բ ե րտը լա վ գ նահատական ն ե ր
ստ ա ցա վ ը ն թ ե ր ցան ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , գ րավ ո ր ի ց , թ վա բա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ,
աշխ արհա գ ր ո ւթ յո ւ ն ի ց և ան գ լե ր ե ն ք ե րա կան ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , սակայ
ն չ ը ն դ ո ւ ն վ ե ց ։ Ը նա յա ծ բա զ մ ա թ ի վ մ ի ջ ն ո ր դ ո ւթ յ ո ւ ն ն երին
( ո ւ ղար կ վ ե ց ի ն հար յ ո ւ ր ի ց ավ ե լի նամակ ն ե ր т . հ ե ռա գ ր ե ր ) ,
տեղը Ա կա դ ե մ իայ ո ւ մ տրա մա դ ր վ ե ց տ ա ս ն հ ի ն գա մ յա Ջ ե մ ս
Ու* Բլ եք լի ի ն , որը ն ո ւ յ ն պի ս ի գ նա հա տա կան ն ե ր էր ստաց ե լ ։
Բլեք լի ն քա ղա քա ց իա կա ն պ ա տ ե րա զ մ ո ւ մ աջ թ և ր կ ո ր ց րած
վ ետե րան ի որդի էր ։
Ալ բ ե րտը չ հ ո ւ սահատվ ե ց ։ Նա ոՐոջ ե ց կ ո ն գ ր ե ս ի ի ր ե ն ց
30
շր ջանի ան դա մ Մո մ աս Ֆիչի մ ի ջ ո ց ով դ իմե լ Ս իա ց յա լ Նահան
գ ն ե ր ի պր ե զ ի դ ե նտի ն ‘ ի րե ն Ակա դ ե մ իա յ ո ւ մ տե ղ տ րա մադ
ր ե լո ւ խ ն դ րա ն ք ո վ ։ Հաջ ո ղ ո ւ թ յան հ ա վան ա կան ո ւվ1յո ւն ր
փոքր է ր , բտ յ ց Ալ բ ե րտը ո ր ո շ ե ց փո ր ձ ե լ ։
Հարցազրույց պրեզիդենտ Գրանտի հետ
Վիր ջին ի ա ֊Ս ի տ ի ի ց մ ի ն չև Վաշին գտ ոն տան ո ղ ճա նա պ ա ր հը
շատ երկար էր։ Առաջին մ ի ջ մա յ ր ցա մա քա յ ի ն ե ր կաթ գ ծ ի
վերջին ս եպը խփ վ ե լ էր Պ ր ո մ ոն տ ո ր ի ֊Պ ո յ ն տ ում ( Տ ո ւտի նա հա
ն գ ) ը ն դամ ե ն ը մ ի քան ի շա բա թ առաջ , 1 8 6 9 թ վա կան ի
մա յ ի ս ի 1 0 — ի ն , և գ նաց ք ն ե ր ը դ ե ռ շատ ան կան ոն էի ն ա շխ ա տո
ւմ ։ Ալ բ ե րտը հար կադ ր ված է ր մա յ րա քա ղա ք հաս ն ե լո ւ հա մար
նախ գնալ կառքուէ , հ ետո ձի ով , ոտք ո վ և, վ ե ր ջա պ ե ս ,
գ նա ց ք ո վ ։ Նա տան ո ւ մ է ր նամա կ իր ավ ե լի հաջողակ ա խ ո յան
ի հ ո ր ի ց և ե րաշխավ ո րագ ր ե ր դպր ո ց ի գի ր ե կտ ո ր ի ց ու
կոն գր ե ս ի ա ն գա մ ի ց ։ Վե րջին ս գ րո ւմ էր , որ Ալ բ ե րտը ( (աշխատաս
ե ր և արտակար գ ը ն դ ո ւ նակ ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ի տեր պատան ի է))։
Դպր ո ց ի դ ի ր ե կտո ր ի նամա կ ո ւ մ աս վ ո ւ մ է ր , որ ((Ալբեր տր դ ըպ-
ր ո ց ն ավարտե լ է գ ե րազա ն ց գ նա հա տա կան ն ե ր ո վ և մ ե ծ ը ն դ
ո ւ նակ ո ւթ յո ւ ն ն ե ր է ց ո ւց ա բ ե ր ե լ ճ շ գ ր իտ գ իտո ւթյ ո ւ ն ն ե ր ո ւմ ) ) ։
Բոլո րին հայտ ն ի է ր , որ պր ե զ ի դ ե նտ Դրանտը ս ո վ ո ր ո ւ թ
յ ո ւ ն ունի ամ ե ն օր մ ի և ն ո ւ յն ժամ ի ն իր շան ը դուրս բ ե ր ե լ
զ բ ո սա ն ք ի ։ Ալ բե ր տ ը նրան սպաս ո ւ մ է ր Սպիտակ տան դար պաս
ն ե ր ի մ ո տ ։ Ե մ ան ա լո վ , թ ե ինչն է բ ե ր ե լ իր մ ոտ տ ա ս ֊
ն ը վ ե ց ւ ս մ յա խն դ րար կ ո ւ ի ն , պր ե զ ի դ ե նտն ասաց , որ բո լո ր
տաս ը ա ր տ ա կոն կո ւր ս ա յ ի ն տե ղ ե ր ն ար դ ե ն լր ա ց ված են, բա յ ց
31
ա յ ն ո ւա մ ե նա յ ն ի վ լս ե ց Ալ բե ր տ ին մ ի ն չև վերջ և կար դաց ր ո լո ր
ե րաշխա վ ո րա կան նամա կ ն ե ր ր : «Ե թ ե ես ը ն դ ո ւ ն վ ե մ Ակա դ ե մ
իա , դուք կ կար ո ղանաք ի ն ձան ո վ պ ա ր ծ ե նա լ » , — Հ ա վ ա ս տ
իա ց ր ե ց ն րան Ա լ բ ե րտը ։
Պ ր ե զի դեն տ ը Հ ի շ ե ց Ֆի չ ի ց ստ ա ցա ծ որոշ չա փո վ տ ա ր օ ր ի նակ
նամակ ը , ո րտեղ նա բա փական ին Հա մ ո զ ի չ փաստար կ էր
բ ե ր ո ւ մ Հ օ գ ո ւտ Ալ բ ե րտի ն Ակադ ե մ իա ընղ ուն ե լուն ։ «Ե թ ե ես
կար ո ղանայ ի ղ հ կավար վ ե լ մ իա յ ն քա ղա քա կա ն շս/Հի ն կա տ
ա ռ ո ւ մ ո վ ,— գ րո ւմ էր կ ո ն գ ր ե ս մ ե ն ը , — ես տեղը կՀ ատ կ ա ց նեի
ն րան ։ Նրա Հայ ր ը Վ ի ր ջ ի ն իա-U իտի ի խո շ ո ր և ազ դ ե ց ի կ
վա ճա ռական է ։ Իր օ ր ի նակ ո վ և ա ղ դ ե ց ո ւ թ յա մ բ նա շատ է
նպաստե լ մ ե ր գ ո ր ծ ի ն Լւ մ ե զ Հա մար ապաՀ ո վ ե լ է իր դա վա նակ
ի ց ն ե ր ի օ ժան դակ ո ւթ յ ո ւ ն ը ։ Այդ մար դ ի կ փո ք ր դեր չեն
խաղ ո ւ մ մ ե ր քա ղա քա կա ն ո ւ թ յա ն մեջ և շատ շա Հա գ ր գ ռ վա ծ
են այդ տղայ ի բա խ տ ո վ , որր աչքի է ը ն կ ն ո ւ մ արտաս ո վ ո ր
ը ն դ ո ւ նակ ո ւթ յ ո ւ ն ն ե ր ո վ և ջա նա ս ի ր ո ւ թ յա մ բ ։ Ես մ իա ն գա մա յ ն
Հա մ ո ղ վա ծ ե մ , որ նրան տեղ տրա մադ ր ե լ ո վ Ակա դ ե մ իայ ո ւ մ ,
Ղուք ավ ե լի ամ ուր կ կապե ք ն րան ց Հան րապ ետ ա կա ն ն ե ր ի
գ ո ր ծ ի ն ։ Ի դ ե մ ս Նևադայ ի վա ճա ռա կա ն ն ե ր ի ‘ Ֆուք կուն են աք
կա ռա վա ր ո ւթ յա ն Հաստատո ւ ն Հ են ա ր ան ա ր և մտ յա ն ծ ո վ ա փո
ւ մ ։ Պատան ի Մայ ք ե լ ս ո ն ի ը նդ ո ւ ն ո ւմ ը Ակադ ե մ իա ա մ են ա —
բա ր ե նպ ա ստ տպավ ո ր ո ւթ յ ո ւ ն ը կ թ ո ղ ն ի ն րան ց վ րա և կամ —
րաց ն ի մ ե ր կ ո ւ սակ ց ո ւթ յան դ ի ր ք ե ր ը > ուստի ես Հա մա ր ձա կ վ
ո ւ մ ե մ խն դ ր ե լ Ձ ե զ ա ջա կց ե լ ա յ դ դո ր ծի ն )) ։
Այդ վ1աստար կ ն ե ր ը աղ դ ե ց ուի} յուն ո ւ ն ե ցան ։ Պր ե զ ի դ ե նտ
Ֆրանտը ռա զ մա — ծ ո վա յ ի ն դ ո ր ծ ե ր ո վ իր խո ր Հ ր դական ի ն
Հան ձ նարար ե ց ԴԲա ղվել Մայ ք ե լ ս ո ն ո վ , ի ս կ նա պատան ո ւ ն
ուղա րկե ց Անապո լի ս , Ակա դե մ ի ա յ ի դ ի ր ե կտո ր , փ ո ի ւ — ծա վա ֊
32
կա լ Դևիդ Դ. Պ որս/երի մ ո տ t Ալ բ ե րտի ն խ ո ստ ա ցա ն տեղ
տրամ աղ բ ե լ աչն դե ս լ ք ո ւ մ , ե ր բ սլրհղիդ են տ ի ն շանա կա ծ տ ա ֊
ս ը թ ե կ նած ո ւ ն ե ր ի ց ո րևէ մ ե կ ը ք ն ն ո ւթ յ ո ւ ն չ բ ռ ն ի ։
Ալ բ ե րտը Անապո լ ի ս ո ւ մ մ նա ց երե ք օր և ար դե ն ո ւ զ ո ւմ էր
վ ե ր ադառ նալ Վա շին դտ ո ն , ո րպե ս զ ի վ երջին ան գա մ էլ դ ի մ
ի պ ր ե զ ի դ ե նտի ն , ե ր բ , վ ե ր ջապե ս , պա տվ ի րակ ը լ ո ւ ր բ ե ր ե ց ,
որ նրա Համա ր Հատո ւ կ մի տեղ էլ են Հա ստ ա տ ե լ ։ Ալ բե րտը
դար ձավ տաս ն մ ե կ ե ր ո ր դ ոլր ե զի դեն տ ա կան թ ե կ նա ծ ո ւ ն ։ Տ ա ր
ին եր Հ ետո Ս ա յ ք ե լս ոն ը կատա կ ո վ աս ո ւմ էր , որ իր գ ի տական
կար ի ե րան ս կ ս վ ե ց ((օ ր ե ն ք ի խախտո ւ մ ո վ ) ) ։
Ա յ սպի ս ո վ , 1 8 6 9 թ վա կա ն ի Հ ունիսի 2 8 ֊ի ն ռ ա ղ մ ա — ծ ո վ ա ֊
լ ի ն ն ա վա տ ո ր մ ի մ ի ն ի ստր ի մ ի ջ ն ո ր դ ո ւ թ յամ բ Ալ բ ե րտ Ա բ ր ա ֊
Հա մ Մ ա յ ք ե լ ս ոն ը ն ե ր կա յա ցա վ բ ժ շ կա կան Հան ձ նաժ ո ղ ո վ ի ն ,
որը ն րա մեջ չ գտ ա վ ( (այ լան դակ ո ւթ յո ւ ն , ֆի դի կա կան թ ե ր ու-
թ յ ո ւ ն կամ Հ ի վան դ ո ւթ յո ւ ն ) ) ։
Հաջո ր դ օրը Ակա դ ե մ իայ ի խոր հ ուր դը ստո ւ գ ե ց ն րան ը ն թ
ե ր ցան ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , գ րավ ո ր ի ց , թ վա բա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց և ան գ լե ր ե ն
ք ե րական ութ յա ն ի ց ու ն րա պատրաստո ւ թ յ ո ւ ն ը բա վա րա ր
գտ ա վ ։ Երեք օր Հ ետո նա ե ր դ ո ւմ տվ ե ց և պարտավ ո ր ո ւթ յ ո ւ ն
ստո րագ ր ե ց ութ տար ի ծա ռա յ ե լ Մ իա ց յալ Նահան գ ն ե ր ի ռ ա զ ֊
ւ) ա — ծ ո վա յ ի ն նավա տ ո ր մ ո ւ մ ։ Տա ս ն վ ե ց ո լ կ ե ս տար ե կան Հ ա սակ
ո ւմ նա պաշտո նապե ս դար ձավ Ակադ ե մ իա յ ի կ ա դ ե տ ֊
մ ի լ մ ան ։
Միչման Մայքե|սոնը
Չ ո ր ս տար ի ն ե ր ը Անապո լ ի ս ո ւ մ ան ցան արագ և առան ց
հատուկ ի րադար ձ ո ւթ յ ո ւ ն ն ե ր ի , եթ ե չ հաշ վ ե ն ք ը ն դ հար ո ւմ ը
կադ ետն ե ր ի ց մ ե կ ի հետ վերջին կո ւրս ո ւմ։ Ահա թ ե ի ն չպե ս է
33
3 Մայ քելսոնլ ւ և լո ւ յս ի ա ոագ ո ւթ յո ւ ն լ ւ
ն կարագ ր ո ւ մ ա յ գ մ ի ջադ եպը հ ետ ա գա յ ո ւ մ փոխ ֊ծ ո վ ա կ ա լ
դար ձած Բրեդլի Ա. Ֆ ի ս կ ե ն ։ Մեկ ա ն դա մ Մայ ք ե լ ս ո ն ը , որ
ն շան ա կ վա ծ էր փ ոք ր ի կ ջ ո կատի Հ րա մա նա տ ա ր , Ֆի ս կե ի ն ի ն չ —
որ ն կատո ղ ո ւթ յ ո ւ ն ա ր ե ց ։ «Մո ղ ն ե լ , մ ի ստր Ֆ ի ս կ ե » , — կար գադ
ր ե ց նա։ Ֆի ս կ ե ի ն դու ր չ ե կավ Մ ա յ ք ե լ ս ոն ի տո ն ը , և նա
«Մ ա յ ք — ե րա ժ շտ ի ն » կան չ ե ց ճաշ ի ց հ ետո կ ռ վ ե լո ւ ։ Ղա վե ճ եր ի
լո ւ ծ ման տրադ ի ց ի ո ն ե ղանակ է ր , և Մայ ք ե լ ս ո ն ն ը նդ ուն ե ց
մ ա ր տ ահ ր ա վե ր ը ։
Կռիվը տև ե ց ուղի ղ մ ե կ ր ոպ ե ։ Ղատավ ո ր ը ը ն դ հատե ց
մարտը , ո ր ո վ հ ետև Ֆ ի ս կ ե ի աչ ք ե ր ը այ նպ ե ս է ր վ ե ց ի ն , որ նա
ար դ ե ն ոչինչ չ էր տե ս ն ո ւ մ ։ Ղրան ի ց հ ետո Ֆ ի ս կ ե ն ութ օր
պա ռ կ ե ց հ ի վան դա ն ո ց ո ւ մ և այ դ ժա մ ան ա կա մ իջո ց ո ւմ հա ս կացավ
, որ ի զուր դ իպավ ( (թեթև քաշ ո ւ մ Ակա դ ե մ իա յ ի ա ռա ջին
ձ ե ռ ն ո ց ի ն » ։ Մայ ք ե լ ս ո ն ն զ բա ղ վ ո ւ մ էր բ ռ ն ց քա մա րտ ո վ ,
ս ո ւ ս ե րամարտո վ և շատ էր պա ր ծ ե ն ո ւ մ իր առ ողջո ւթ յ ա մ բ ,
ուժո վ ու ճա րպ կ ո ւ թ յա մ բ ։ Նա լավ էր խ ա ղ ո ւ մ թ ե ն ի ս և ա մ ֊
բողջ կ յան ք ո ւ մ աշխ ա տ ում էր պահ պան ե լ ի ր ե ն ս պո ր տ ա յ ի ն
ձևի մ ե ջ ։ Մեկ ա ն գա մ , ե րբ նա ար դե ն վաթ ս ո ւ ն ն ան ց է ր ,
ե կավ ճաշի ը նկ ե ր ո ջ մ ո տ ։ Առ ո ղ ջ ո ւթ յան ը վ ե րաբ ե ր ո ղ ս ո վ ո րական
քա ղա քա վա րա կա ն հար ց ի ն , ի ն չպե ս ը նկ ե ր ո ջ ը թ վա ց ,
նա պ ա տ ա սխ ա ն ե ց անտե ղ ի տ ա քա ցա ծ , ((Երբեք ավ ե լի լավ
չ ե մ զ գաց ե լ և հ ե ն ց նոր երկու ա ն գա մ թ ե ն ի ս խ ա ղ ա ց ի » ։
Մ ա յ ք ե լ ս ոն ի հ ետ Ակա դե մ ի ա ը ն դ ո ւ ն ված ո ւթս ո ւն վե ց մ ա ր դուց
դաս ը ն թաց ն ա վա րտե ց ի ն ը ն դամ ե ն ը ք սան ի ն ը հ ո գ ի ։
Նրանք դ իպլ ո մ ն ե ր ստացան 1 8 7 3 թ վա կա ն ի մա յ ի ս ի 31 — ի ն ։
Բաց ի բ նա կա ն գ իտո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ց և մ ա թ ե մ ա տ ի կա յ ի ց , Մ ա յ ֊
ք ե լս ո ն ի ա1 լադ եմ իական հաջ ո ղ ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ը բա վա կա ն մի ջակ
է ի ն ։ Ը ն դ հան ո ւ ր ա ռա ջա դ ի մ ո ւ թ յա մ բ նա ավարտո ղ ն ե ր ի մեջ
34
ի ն ն ե ր ո ր դ ն էր։ Ւն ներ որ դն էր նաև տո ւ յժ ե ր ի քա նա կ ո վ ։ նա
ուներ կար գ ո ւ կան ո ն ի 1 2 9 մա ն ր խ ա խ տ ո ւ մ ն ե ր և մ ի քան ի
ա ն գա մ ը ն կ ե լ էր հա ո ւպ տ վա խ տ ։ Քայ ց դրա փոխար ե ն նա
առաջի ն ն էր օպ տ ի կա յ ի ց և ակ ո ւ ստի կա յ ի ց և ե ր կ ր ո ր դ ը ‘ մ ա ֊
թ ե մ ա տ ի կ ա յ ի ց , դ ի ն ա մ ի կ ա յ ի ց , ջ ե ր մ ո ւ թ յան և կ լ ի մա յա գ ի տո
ւթ յան մ ե ջ ։ Ք ի մ ի ա յ ի ց և ստ ա տ ի կա յ ի ց նա ե րրորդն էր,
իսկ տեխ ն ի կական գ րագ իտո ւ թ յ ո ւ ն ի ց նա առաջի ն տ ա սն յակ ի
մեջ էր : Նր ա հ ա ջո ղո ւիեյո ւնն ե ր ը մ եխ ա ն ի կա յ ո ւ մ , է լ ե կտ րա կան
ո ւթ յան և ֆի ղի կա կան աշխար հագ ր ո ւ թ յան մե ջ մ ի ա ն գա
մա յ ն բա վա րա ր է ի ն ։ Տա կտ ի կա ն , հ ր ե տ ան ա յ ի ն և ծ ո վայ ի ն
գոր ծը ն րան բ ո լ ո ր ո վ ի ն չ է ին հ ետաք ր ք ր ո ւ մ , և ծ ո վայ ի ն գ ո ր ծի
ց ո ւ ցա կ ո ւ մ նա զ բա ղ ե ց ն ո ւ մ է ր ք սան հ ի ն գ ե ր ո ր դ տե ղ ը ։
Պատմ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց և բանա հ յ ո ւ ս ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ն ո ւ յնպե ս վ ե ր ջ ի ն ների
թ վ ո ւ մ էր։ Երբ ա ռա ր կան չ էր հ ետ ա ք ր ք ր ո ւ մ , Մ ա յ ք ե լ ֊
սո նը բ ո լ ո ր ո վ ի ն ն ր ան ո վ չէր զ բա ղ վ ո ւ մ ։
Ակա դ ե մ իա յ ի դ ի ր ե կտո ր ը այ ն ժա մա նա կ Ջ ոն Լ. fi ւո ր դենն
էր։ Ան ց յա լո ւմ ռա զ մա կա ն ծո վա յ ի ն սպա Ո ւո ր դեն ը հակ ված
չ էր ն ե ր ո ղա մ ի տ լին ե լ Մայ ք ե լ ս ո ն ի ա կա դ ե մ իական ա ռա ր կա ն
ե ր ո վ տար վ ե լ ո ւ ն ճ ի վ նաս ռա զ մա կա ն գ իտո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ։ Մի
ա ն գա մ նա ասաց Մ այ ք ե լ ս ոն ի ն , «Ե թ ե դուք ավ ե լի ք ի չ ո ւ շադ
րո ւթյուն հատ կա ց ն ե ք բ ո լ ո ր այղ. բ նա կա ն դ իտո ւթ յո ւ ն ն ե ր ի ն
և ավ ե լի շատ հ ր ետանայ ի ն գ ո ր ծ ի ն , ապա, թ ե ր և ս , ե ր բ և է օ գ տակար
լի ն ե ք ձեր հա յ ր ե ն ի ք ի ն » ։
Ամ ե ր ի կա ց ի ա մ են ան շան ա վո ր ն կար ի չ ն ե ր ի ց մ ե կ ը ՜ Ջ ե մ ս
Ուի ստլերը , իր ժա մա նա կ հեռացւէ ե լ էր ԱՄՆ- ի Վ ե ս տ ֊Պ ո յ ն տ ի
Ռազ մակա ն ա կա դ ե մ իա յ ի ց ք ի մ իա յ ի ք ն ն ո ւթ յ ո ւ ն ի ց տ ա պ ա լ ֊
վե լու պա տ ճա ռ ո վ ։ Շատ տար ի ն ե ր ան ց Ո ւի ս տ լ ե ր ը աս ո ւմ է ր .
«Ե թ ե ի մա նա յ ի , որ ս ի լի ց ի ո ւմ է լ ե մ ե նտր իր ս ո վ ո րական
35
վ ի ճակ ո ւ մ բ ո լ ո ր ո վ ի ն էլ գազ չ է , ապա գու ցե նկարչի փ ո խ ա ր
ե ն դա ռ նայ ի գ ե ն ե ր ա լ ֊ մ ա յ ո ր » ։ Ով գ իտե , ի ն չ կ դառ նար
Սայ ք ե լ ս ո ն ր , եթ ե դասարան ո ւ մ առաջ ի ն ը լի ն ե ր ծ ո վայ ի ն
գ ո ր ծ ի ց ։ Սի հար ց ո ւ մ ի րա վա ց ի էր Ուորդե նը. Մայ ք ե լ ս ո ն ի ն
վ ի ճա կ վա ծ չ է ր ռա զ մ ական կա ր ի ե ր ան ։ Ոայ ց Ո ւո ր դեն ը սխալ վ
ո ւմ է ր , կ ար ծ ե լո վ , որ Մայ ք ե լ ս ո ն ը չի կար ո ղանա օ գտակար
լին ել իր եր կ ր ի ն ։
Ակադեմիայի ուսուցիչը
Ակադ ե մ իան ավարտե լ ո ւ ց հ ետո Ս այ ք ե լ ս ո ն ը շ ո ւտո վ ն շա նակ
վ ե ց ((Մ ոն ոն դահ ե լո ւ ի » վ րա։ Նա պա րտադ ի ր երկու տարի
ծ ա ռա յ ե ց ս կ զ բ ո ւ մ այ դ նավ ի վ րա, իսկ հ ե տ ո ճ երե ք ոլրիչ
նավ ե ր ի վ րա։ 1 8 7 4 թ վա կան ի ամ ռան ը ն րան շ ն ո ր հ վ ե ց կ ը րտ-
սեր լ ե յտ ե նա նտ ի կոչում, ի ս կ պարտադ ի ր ծ ո վա յ ի ն ծա ռա յ
ո ւ թ յա ն ժա մ կ ետը վ ե ր ջանալո ւդ հ ետո առաջար կ ե ց ի ն Ա կ ա դ
ե մ իա յ ո ւ մ ֆ ի զ ի կա յ ի Լ ք ի մա յ ի ուսուցչի պաշտո նը, Մ ա յ ք ե լ .
սոնը ուրա խ ո ւ թ յա մ բ հ ա մա ձա յ ն վ ե ց ։ Ուսու ց չ ի պաշտ ոն ը
ե րաշխավ ո ր ո ւ մ է ր ն յ ո ւ թական ապահ ո վ ո ւթ յո ւ ն և հ նա րավ
ո ր ո ւթ յո ւ ն է ր տալի ս շար ո ւ նակ ե լո ւ գ իտական պ ա րա պ մ ո ւ ն ք ֊
ն ե ր ը ։ Սա գ իտե ր , որ իր պարտական ո ւթ յ ո ւ ն ն ե ր ը ծա ն ր ա բ ե ռ նող
չե ն լինի և ազատ ժա մա նա կ շատ կո ւ ն ե նա։ «Ա յ գ պ ա ր տական
ո ւթ յ ո ւ ն ն ե ր ը կար ող է հաղ թահար ե լ յ ո ւ րաքան չ յ ո ւ ր ծ ո վայ
ի ն սպա, — գ րո ւմ է ր նա հ ետ ա գա յ ո ւ մ ։ — Նյ ո ւթ ր այ ն ժ ա մա
նա կ մ շա կ վ ո ւ մ էր դա սա րա ն ո ւ մ , և մ իակ բա ն ը , որ ի ն ձ ն
ի ց պահան ջ վ ո ւ մ էր , դասագ ր ք ի մ ի քա ն ի էջով կադ ետն ե ր ի ց
առաջ ան ց ն ե լ ն է ր » ։
36
Ֆ ի զ ի կ ան Մայ ք ե լ ս ո ն ի ն Հ ետաք ր ք ր ո ւ մ էր ավ ե լի , քան ք ի մ
իա ն ։ Նա ավ ե լի ու ավ ե լի շատ էր տար վ ո ւ մ օպ տ ի կա յ ո վ ե
ս կ ս ե ց լրջոր են ո ւ ս ո ւմ նաս ի ր ե լ ա յ ն ։ Սակայն կյ ւ սնքր Ա կ ա դե ֊
մ իա յ ո ւ մ ո ւ ս մա մ բ չ էր սա հ մա նա փ ա կ վ ո ւ մ ն ո ւ յն ի ս կ Մ ա յ ք ե լ ֊
ս ոն ի Հա մա ր ։ նա կան ոն ա ւԼո ր ա պե ս թ ե ն ի ս է ր խ ա ղ ո ւ մ , Հ ե ֊
տ աք ր ք ր վ ո ւ մ ն կա ր չ ո ւ թ յա մ բ . ժա մ ան ա կին նա դասարան ո ւ մ
առաջ ի ն ն է ր ն կա ր չ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ։ Հա ճա խ նա ջ ութակ էր ն վ ա ֊
դում ։ ժ ա մա ն ա կ էր մ ն ո ւ մ և աղ ջ ի կ ն ե ր ի , Հա մ են այ ն դ եպս ,
մ ի աղ ջկա Համա ր ։
Երրորդ ռան գ ի կապիտան ( Հ ետ ա գա յ ո ւ մ փ ո խ ֊ծ ո վ ա կա լ )
Ո փ ս ա մ Տ * Սեմ պ ս ոն ր Ա կա դ ե մ իա յ ո ւ մ գ լխավ ո ր ո ւ մ էր բ ն ա կան
և է ք սպե ր ի մ ե նտ ալ փ ի լ ի ս ոփ ա յ ո ւ թ յա ն (ա յ ն , ի ն չ ա յ ժ մ
ան վան ո ւ մ են ֆ ի զ ի կա ) ա մ բ ի ո ն ը ։ ն րա կինը ուներ մ ի աղ դա ֊
կան ո ւ Հ ի ճ Մար գար ետ Մակ լին Հ ե մ ի ն ո ւ ե յ ը , որը ե ր բ ե մ ն ն րան ց
մ ոտ Հ յ ո ւր է ր գալի ս ։ Մեկ ա ն գա մ ե ր ե կ ո յան Ս ե մ պս ո ն ն ե րը
Մ ա յ ք ե լս ոն ին Հ ր ափի բ ե ց ին ի ր ե ն ց տո ւ ն ճ Մ ար գար ետի Հ ետ ծ ա ֊
ն ո թա ն ա լ ո ւ նպ ա տ ա կ ո վ ։ Պա ր զ վ ե ց , որ ն րան ք ար դ ե ն Հ ա ն ֊
դ իպե լ է ի ն ։ Երբ նա վ ը , որի վ րա ծա ռա յ ո ւ մ էր Մ ա յ ք ե լս ոն ը ,
գտն վ ո ւ մ էր Ան գ լ ի ա յ ո ւ մ , Մ ա յ ք ե լս ոն ը , ի ն չպե ս մ յո ւ ս ե կ ֊
վո րն ե ր ը , մ ե կ ն ե ց գիտե լո ւ Վե ս տ մ ի ն ս տ ե ր յ ան աբ բայ ո ւ թ յ ո ւ ն ը
Ա կան դ առավ Չար լ զ Ղի կ կ ե ն ս ի տապա նա քար ի մ ո տ ։ ն րա
կ ո ղ ք ի ն Հ ա յտ ն վե ց մ ի ո յ ղջիկ Ն յ ո ւ ֊Ռ ո շ ե լ քա ղա ք ի ց ( Ն յ ո լ ֊Յ ո ր ֊
քի ն ա Հա ն գ J , որր ճա մփո ր դ ո ւ մ էր իր ծ ն ո ղ ն ե ր ի Հ ետ ։ Երի֊
տասար դ ն ե ր ը մ ի քան ի ֆ րա զ փ ոխ ա ն ա կ ե ց ի ն ։ Նա էլ Հ ե ն ց
մ ի ս ս Հ ե մ ի ն ուե յ ն էր ։
Տաս ն ո ւ թա մ չա Մար գար եար շատ գ ե ղ ե ց ի կ էր։ Ալ բ ե րտը
ն ո ւ լ ն պե ս շատ գ րավ ի չ արտաք ի ն ո ւներ։ նա մի ջահասակ ք էր ու
բա ր ե կա զ մ ։ Նա բար ձ ր ճակատ ուներ , կան ո նավ ո ր դ ի մագ ծ ե ր ,
37
խի տ կապտա ս և մա ղ ե ր ։ Վե ս տ մ ին ս տե ր ու մ Հա մ ե ս տ , որոշ
չա փո վ ամաչ կ ոտ մ ի չ ման ր ի ր խո ր շա գանակագ ո ւ յ ն ա չ ք ե ֊
ր ո վ , ո ր ո ն ց մեջ փայ լ ո ւ մ էր արտակար գ խ ե լ ք ը , գ րավ ե ց ա ղ —
ջրկա ո ւ շադ ր ո ւթյո ւն ը ։ Սե մպս ո ն ն ե ր ի մ ոտ ը նթ ր ե լ ո ւ ց Հետո
ե ր իտասար դ ն ե ր ը ս կ ս ե ց ի ն կան ոն ավ ո ր Հ ան գի պե լ , և շուտո վ
Ալ բ ե րտ ը առաջար կ ե ց Մ ա ր գա ր ե տ ին դառ նալ իր կ ի ն ը ։ Հ ա ր ֊
սան ի ք ը տեղ ի ո ւ ն ե ցավ 1 8 7 7 թ վա կան ի գար ն ան ը ճ Հ ե մ ին ուե յ ֊
ն երի տ ա ն ը , Ն յ ո ւ ֊ Ռո շ ելում ։ Մ ա յ ք ե լս ոնն ե ր ի ա ռա ջ ն ե կ ը , որին
կ ո չ ե ց ի ն Ալ բ ե րտ, ծ ն վ ե ց Անապո լ ի ս ո ւ մ , 1 8 7 8 թ վա կա ն ի Հ ո ւ ն ֊
վար ի ն ։ Մեկ տար ի Հ ետո ծ ն վ ե ց երկ ր որ դ ե ր եխ ա ն ‘ Տ ր ո ւմ են ը։
Ալ բ ե րտ Նա յ ք ե լ ս ո ն ր ժա մանակ ի ն ա ն ցա վ Մ իա ց յա լ Ն ա Հա ն գ ֊
ն երի Հ յո ւպա տ ո ս ա յ ի ն ծա ռա յ ո ւ թ յա ն , ի ս կ Տ ր ո ւմ են ը դար ձավ
Ս մ ի տ ս ոն ի ի ն ստիտո ւտի խո շ ո րա դու յն ա զւլա գր ա գե տ ը ։
Մին չև ա յ ժ մ Ակա դ ե մ իայ ի ուսու ցիչ և ը նտան ի ք ի Հայր
Ալ բևր տ Մայ ք ե լ ս ո ն ի կ ե ն սագ ր ո ւթ յո ւ ն ը թ ե և արտաս ո վ ո ր չէր>
բ ա յ ց և այ նպ ե ս Հ ի մ ք չ էր տալի ս ե նթագ ր ե լո ւ , թ ե ո րքան
Հ իանալ ի կլինի նրա Հ ետ ագա ճա կա տադ ի ր ր ։ Սակայն , ի ն չ ֊
պե ս կտ ե սն ե ն ք , այ ն ժա մ ան ա կ մ ե ծ Հ նարավ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր էր
բա ց վ ո ւ մ օպ տ ի կա յ ո վ Հ ետաք ր ք ր վ ո ղ ֆ ի զ ի կ ո ս ի , առավ ե լ ևս
այ նպի ս ի մ ի նպ ատ ա կա ս լաց և անխո ն ջ Հ ետ աղ ոտ ողի առջև ,
ի ն չպի ս ի ն Մ ա յ ք ե լ ս ոնն էր ։
Математика в школе.
Библиотека учителя математики.
СЛОВАРЬ русско-английский.
Околоadmin
